Strona główna » Aktualności » Monika Aleksy-Polipowska – Wykład Humanistyczny wymiar opieki pielęgniarskiej w medycynie paliatywne

Monika Aleksy-Polipowska – Wykład Humanistyczny wymiar opieki pielęgniarskiej w medycynie paliatywne

10 grudnia 2022

Witam serdecznie i dziękuję za zaproszenie do przedstawienia humanistycznego wymiaru opieki paliatywnej w roli pielęgniarki. Nazywam się Monika Polipowska i jestem magistrem pielęgniarstwa i specjalistą w zakresie opieki paliatywnej oraz opieki długoterminowej. Pracowałam z pacjentami trudnymi i ciężkimi, wśród których znalazło się wiele osób objętych opieką paliatywną, m.in. pacjenci geriatrii i pacjenci odchodzący, którzy wymagają wysokiej jakości opieki.

Od ponad 20 lat pracuję w Hospicjum Królowej Pokoju w Tarnowskich Górach oraz w Oddziale Medycyny Paliatywnej Szpitala Świętego Kamila w Tarnowskich Górach. Moje doświadczenie zawodowe jest jednak o wiele szersze. Ponadto angażuję się w edukację młodych adeptów zawodu pielęgniarstwa na poziomie studiów oraz specjalizacji i szkoleń.

Dziś chciałabym skupić się na opiece paliatywnej jako sposobie radzenia sobie z trudną chorobą, taką jak nowotwór. W opiece paliatywnej skupiamy się na zapewnieniu pacjentowi komfortu i godności, a także wsparcia emocjonalnego i duchowego dla pacjenta oraz jego rodziny. Wymaga to współpracy wielu specjalistów, w tym pielęgniarek i pielęgniarzy, aby zapewnić pacjentowi optymalną opiekę na każdym etapie choroby.

Bardzo ważne jest, aby pacjent i jego rodzina byli w pełni informowani o stanie zdrowia pacjenta i wszelkich możliwościach leczenia, a także o dostępnych formach wsparcia. Warto również pamiętać, że opieka paliatywna nie oznacza rezygnacji z leczenia,

Choroba nowotworowa to często nagłe i ciężkie doświadczenie, które wiąże się z ogromnym cierpieniem zarówno fizycznym, jak i emocjonalnym. Długotrwałe doświadczenie bólu i cierpienia dotyka wszystkich aspektów ludzkiej egzystencji. Dla pacjenta, jego rodziny i zespołu pielęgniarskiego rozpoznanie tej choroby staje się ogromnym wyzwaniem. Pielęgniarka spędza najwięcej czasu z pacjentem, dlatego też to wyzwanie staje się dla niej źródłem rozwoju zawodowego i daje możliwość zapewnienia specjalistycznej, przemyślanej opieki pielęgniarskiej skierowanej na pacjenta.

W ramach opieki pielęgniarskiej stosujemy różne metody i środki uśmierzające ból oraz walczymy z objawami choroby, takimi jak duszność, rany czy wyniszczenie. Pielęgniarka dba również o zapewnienie pacjentowi komfortu i godności oraz wsparcia emocjonalnego i duchowego dla pacjenta i jego rodziny. Opieka paliatywna nie oznacza rezygnacji z leczenia, ale stanowi uzupełnienie standardowych metod leczenia, które ma na celu poprawę jakości życia pacjenta w obliczu choroby.

Humanizm w opiece paliatywnej to przede wszystkim bycie z pacjentem i bycie przy nim w trudnych chwilach, ale także zapewnienie profesjonalnej i specjalistycznej opieki pielęgniarskiej. Dzięki postępowi medycyny, który dokonał się w ciągu ostatnich dziesięcioleci, mamy dostęp do wielu technologii i procedur, jednak często zapominamy o potrzebach pacjenta, o jego cierpieniu i strachu przed śmiercią. W takich momentach opieka paliatywna wychodzi naprzeciw tym potrzebom i stanowi przeciwwagę dla surowej medycyny, skupiając się na człowieku i jego potrzebach.

Według danych dostępnych w Internecie, ponad 90% pacjentów oczekuje od lekarzy i pielęgniarek, aby ich wysłuchano, a ponad 60% ocenia ich kompetencje jako zadowalające. Jednak podobna liczba osób twierdzi, że lekarze nie wyraźnie interesują się ich sprawami. W opiece paliatywnej skupiamy się na zapewnieniu pacjentowi uważnego wsłuchania i empatii, a także profesjonalnej opieki pielęgniarskiej, która zmniejszy jego cierpienie i poprawi jakość jego życia w obliczu choroby.

Humanizm w opiece paliatywnej oznacza powrót do korzeni medycyny, czyli postawy skierowanej na człowieka. Oznacza to troskliwość i poszanowanie godności pacjenta, a także zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa od pierwszego do ostatniego dnia kontaktu z medykami. Ważne jest, aby te dwie rzeczy – ludzka twarz medycyny i profesjonalizm – iść jednym torem. Wierzę, że dzięki współpracy z pacjentem i jego rodziną oraz dzięki naszym wykształceniu i kompetencjom jesteśmy w stanie zapewnić humanistyczną opiekę paliatywną. Pielęgniarka ma duże możliwości podejmowania decyzji terapeutycznych, które są najlepsze dla chorego.

Humanistycznego wymiaru opieki paliatywnej w kontekście pielęgniarstwa. Jestem magistrem pielęgniarstwa i specjalistą w tej dziedzinie. Od ponad 20 lat pracuję w Hospicjum Królowej Pokoju w Tarnowskich Górach oraz w Oddziale Medycyny Paliatywnej Szpitala Świętego Kamila w Tarnowskich Górach.

Zajmując się pacjentami z chorobami nowotworowymi, zdaję sobie sprawę z tego, jak bardzo cierpią oni zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. W opiece paliatywnej naszym zadaniem jest złagodzenie ich bólu i objawów, ale także zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa i godności w ostatnich chwilach ich życia. W tym celu konieczna jest współpraca z pacjentem i jego rodziną, a także profesjonalna opieka pielęgniarska.

Opieka paliatywna jest odpowiedzią na potrzeby chorych, cierpiących i umierających osób. Pielęgniarki w tej dziedzinie mają ogromne kompetencje i możliwości w podejmowaniu decyzji terapeutycznych najlepszych dla pacjenta. Humanizm w opiece paliatywnej oznacza skupienie się na potrzebach pacjenta, wsparcie emocjonalne, informacyjne i instrumentalne, a także poszanowanie jego godności, wolności i prawa do wyrażania swojej woli. Ważne jest, aby pielęgniarki traktowały pacjentów jako podmioty i starały się zrozumieć ich emocje oraz potrzeby. Humanizm w opiece paliatywnej oznacza również szacunek dla intymności pacjenta oraz zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa.

Szanowni Państwo, rozwój medycyny w ostatnich dziesięcioleciach przyniósł ogromne postępy, ale również wyzwania. Wśród nich jest kwestia humanizacji opieki nad pacjentem ciężko chorym i umierającym. Opieka paliatywna stanowi odpowiedź na te potrzeby, łącząc profesjonalne działania medyczne z troskliwą opieką nad pacjentem i jego rodziną. Ważne jest, by patrzeć na człowieka jako na podmiot, szanować jego godność, wolność i intymność, a także zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego. Takie podejście wymaga współpracy pomiędzy lekarzami, pielęgniarkami i pacjentem oraz jego rodziną, ale przede wszystkim wymaga szacunku i poszanowania dla ludzkiej godności.

Opieka paliatywna to specjalistyczne i interdyscyplinarne wsparcie medyczne, psychologiczne i socjalne dla osób z chorobami zagrażającymi życiu, w celu zapewnienia im jak najlepszej jakości życia aż do ostatnich chwil.

Szanowni Państwo, humanizm w pielęgniarstwie w opiece paliatywnej oznacza przede wszystkim patrzenie na człowieka jako na podmiot, który ma prawo do godności, wolności i poszanowania intymności. Ważne jest, aby zapewnić pacjentowi poczucie bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego w ostatnich chwilach jego życia.

Oprócz leczenia objawowego, w opiece paliatywnej ważna jest także współpraca z pacjentem i jego rodziną oraz udzielanie im szerokiego wsparcia informacyjnego i instrumentalnego. Pielęgniarka w opiece paliatywnej ma ogromne możliwości podejmowania decyzji terapeutycznych najlepszych dla chorego.

Humanizm w pielęgniarstwie w opiece paliatywnej to przede wszystkim słuchanie pacjenta, szanowanie jego wolności i godności oraz zapewnienie mu bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego. To także współpraca z pacjentem i jego rodziną oraz udzielanie im szerokiego wsparcia w trudnych chwilach.

W dzisiejszych czasach coraz częściej mówi się o konieczności zapewnienia pacjentom wsparcia psychologicznego, socjalnego oraz psychologicznego w trakcie ich choroby. Dzięki takiej opiece pacjenci i ich rodziny mogą lepiej poradzić sobie z trudną sytuacją, jaką jest ciężka choroba i zbliżająca się śmierć. Opieka hospicyjna to działanie, które ma na celu poprawę jakości życia pacjenta i jego bliskich, zapobieganie pewnym sytuacjom i objawom oraz zmniejszenie cierpienia poprzez identyfikację, ocenę i leczenie objawów.

Co nas odróżnia od innych placówek medycznych? Nasz zespół interdyscyplinarny, w skład którego wchodzi lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog, duchowny, wolontariusz oraz coraz częściej prawnik. Każdy z nas jest profesjonalistą w swojej dziedzinie, ale również posiada wiedzę na temat pracy kolegów z zespołu. Dzięki temu jesteśmy w stanie zapewnić pacjentowi całościową opiekę, patrząc na niego holistycznie.

Jesteśmy przekonani, że dzięki naszej wiedzy i doświadczeniu jesteśmy w stanie zapewnić pacjentom i ich rodzinom wsparcie w trudnym momencie ich życia. Dbamy o ich godność i intymność, a także o to, aby czuli się bezpiecznie i spokojnie.

Szanowni Państwo, opieka paliatywna to działanie, które ma na celu poprawę jakości życia pacjenta i jego bliskich stojących wobec ciężkiej sytuacji choroby, postępującej choroby i zagrożenia życia. To również zapobieganie pewnym sytuacjom i objawom oraz znoszenie cierpienia dzięki identyfikacji, ocenie i leczeniu tych objawów. Ważne jest działanie profilaktyczne oraz profesjonalne podejście do pacjenta.

Naszą siłą jest zespół interdyscyplinarny, w skład którego wchodzą lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog, duchowny, wolontariusz i coraz częściej prawnik. Każdy z nas jest specjalistą w swojej dziedzinie, ale również zna pracę kolegów z zespołu. To pozwala nam patrzeć na pacjenta całościowo i zapewnić mu kompleksową opiekę.

Ważne jest również wsłuchanie się w potrzeby pacjenta i jego środowiska, w którym żyje i z którego się wywodzi. To one nadają ton opiece, a my musimy być gotowi na elastyczne i indywidualne podejście. Wszystko po to, aby zapewnić pacjentowi godność i spokój w trudnych chwilach.

Szanowni Państwo, opieka paliatywna jest działaniem, które ma na celu poprawę jakości życia pacjentów i ich rodzin w obliczu ciężkiej choroby i postępującego zagrożenia życia. Ma ona na celu zapobieganie i znoszenie cierpienia poprzez identyfikację, ocenę i leczenie objawów oraz zapewnienie szerokiego wsparcia. Ważną cechą opieki paliatywnej jest profesjonalne podejście do pacjenta i jego rodziny oraz wykorzystanie zespołu interdyscyplinarnego, w skład którego wchodzą m.in. lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog i duchowny. Taka kompleksowa opieka uwzględnia potrzeby i preferencje pacjenta oraz respektuje jego godność i prawa. Opieka paliatywna ma na celu zapewnienie pacjentom i ich rodzinom godnej i pełnej troski opieki w obliczu choroby i śmierci.

Drodzy Internauci, choroba nowotworowa to jedna z najcięższych chorób, z jakimi może zmierzyć się człowiek. W takiej sytuacji ważna jest nie tylko wiedza merytoryczna specjalistów, ale także umiejętność komunikowania się z pacjentem i jego rodziną oraz zrozumienie ich potrzeb. Zespół interdyscyplinarny składający się z lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów, psychologów, duchownych i wolontariuszy jest w stanie zapewnić pacjentom wsparcie na wielu płaszczyznach, co może znacznie poprawić ich jakość życia w trudnych chwilach. Ważne jest również podejście profilaktyczne oraz edukacja pacjentów i ich rodzin, aby zapobiec sytuacjom kryzysowym i zmniejszyć cierpienie. Pamiętajmy, że opieka hospicyjna to nie tylko leczenie objawowe, ale przede wszystkim dbanie o godność i dobre samopoczucie pacjenta.

Opieka paliatywna to działanie, które ma na celu poprawę jakości życia pacjenta i jego rodziny stojących wobec ciężkiej, traumatycznej sytuacji choroby. Celem opieki paliatywnej jest zapobieganie objawom i znoszenie cierpienia poprzez identyfikację, ocenę i leczenie objawów oraz szeroko pojęte wsparcie. Ważnym elementem tej opieki jest działanie profilaktyczne i profesjonalne podejście do pacjenta.

Co nas odróżnia od innych? Nasz zespół interdyscyplinarny. Składa się on z lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty, psychologa, duchownego, wolontariusza i coraz częściej prawnika. Każdy z nas jest profesjonalistą z ogromną wiedzą i doświadczeniem w swojej dziedzinie, ale też ma wiedzę na temat pracy kolegów i koleżanek z tego zespołu. Dzięki temu patrzymy na pacjenta całościowo i jesteśmy idealnym zespołem naczyń połączonych.

Pielęgniarki podejmują również działania edukacyjne na wysokim poziomie, przekazując merytoryczną wiedzę dostosowaną do poziomu pacjenta i jego rodziny. Udzielają szerokiego wsparcia, pamiętając, że w centrum naszego działania zawsze jest człowiek. Ważna jest również komunikacja, pozwalająca zrozumieć pacjenta i jego problemy. Pamiętajmy, że nie można rozdzielić psychiki od ciała, są one jednością.

Pacjenta, dbając o jego godność i szacunek. Pamiętajmy, że pacjent jest osobą, która czuje i ma swoje potrzeby, i powinniśmy zawsze pytać go o zdanie i włączać go w proces leczenia. Pielęgniarki pełnią ważną rolę w zapewnianiu pacjentom wysokiej jakości opieki, udzielając im rzetelnej i profesjonalnej wiedzy, a także wsparcia emocjonalnego. Ważne jest również, aby pamiętać o komunikacji i rozumieniu pacjenta oraz jego problemów i procesów leczenia. Pielęgniarki powinny również unikać zbywania pacjentów i udzielania pocieszeń bez pokrycia, ponieważ mogą one prowadzić do poczucia osamotnienia i ignorowania potrzeb pacjenta. W opiece pielęgniarskiej ważna jest empatia i humanizm, które pozwolą nam zapewnić pacjentom godność i godne warunki leczenia.

Drodzy Państwo, zapewnienie pacjentowi skutecznego leczenia bólu jest niezwykle ważne w procesie opieki medycznej. W tym celu konieczna jest dogłębna ocena sytuacji pacjenta i skuteczne umiejętności komunikacyjne, aby zrozumieć istotę jego bólu i objawów. Pielęgniarki i lekarze powinni współpracować z pacjentem i jego rodziną, aby zapewnić odpowiednią opiekę i złagodzić ból. Prawo do skutecznego leczenia bólu u osób w ostatnim etapie życia musi być respektowane przez wszystkich pracowników służby zdrowia. Ważne jest również, aby zwracać uwagę na objawy, takie jak grymas na twarzy, spięcie mięśni czy przyspieszony oddech, które mogą wskazywać na ból pacjenta.

Pacjenci uczą nas ważności codziennych, często pomijanych momentów, które dostrzegamy w biegu codzienności. Pielęgniarki powinny pamiętać, że istnieje zwrotne oddziaływanie między pacjentem a pielęgniarką i musimy być świadome tego wpływu. Zdarza się, że nie zawsze panujemy nad naszymi emocjami i nasz kontakt z pacjentem nie zawsze jest pozytywny. Jest to normalne i naturalne, ale ważne jest, aby nie zniechęcać pacjenta do dalszej wypowiedzi. Zdawkowe pocieszenia takie jak „Proszę się nie martwić, wszystko będzie dobrze” nie przynoszą uspokojenia i często dają poczucie osamotnienia. Ważne jest, aby z pacjentem i rodziną wspólnie opracować plan leczenia i monitorować skuteczność leczenia bólu. Pielęgniarki mogą pomóc pacjentowi w zrozumieniu skali bólu i zaproponować różne metody leczenia, zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, takie jak relaksacja czy właściwe oddychanie. Ważne jest, aby leki były podawane punktualnie i być świadomym skuteczności leczenia.

Drodzy internauci, ból jest częstym objawem choroby, a jego skuteczne leczenie powinno być ważnym elementem opieki paliatywnej. Pielęgniarki i inni opiekunowie medyczni powinni być w stanie zidentyfikować i leczyć ból u pacjentów, zwłaszcza tych znajdujących się w ostatnich etapach życia. Ważne jest, aby odpowiednio komunikować się z pacjentem i pytać go o jego objawy, aby móc je skutecznie leczyć. Edukacja i doświadczenie są kluczowe dla skutecznego leczenia bólu i poprawy jakości życia pacjentów.

Pacjent zmienia swoją twarz, a także oczy. Obserwuję to z boku, nie spodziewając się takiej sytuacji. Nie wiem, co będzie dobrze. Przepraszam, ale nic dobrego z tego nie wyniknie. Ten widok jest przejmujący. Studenci pielęgniarstwa i medycyny przemierzają oddział, mówiąc „do widzenia” i „do jutra”. Nie widzą pacjentki, którą obserwuję. Kto wie, czy będzie jutro dla którejś z nas? Pamiętajmy, że pracujemy z pacjentem, który ma wiele emocji i świadomość swojej ograniczonej ilości czasu. Takie wypowiedzi, które nie dają uspokojenia ani ukojenia, tylko poczucie osamotnienia, nie są wskazane. Pacjent czuje się ignorowany i zlekceważony, niejednokrotnie odczuwając, że jest nieistotny i jego problemy są bagatelizowane.

Pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia powinni pamiętać o humanizmie w codziennych czynnościach i dbaniu o dobrostan pacjenta. Jest to kluczowe w opiece paliatywnej, gdzie jedną z ważniejszych zasad jest skuteczne leczenie bólu. To podstawowe prawo pacjenta i obowiązek wszystkich profesjonalistów z branży medycznej. Aby ból był skutecznie leczony zgodnie ze standardami, niezbędna jest odpowiednia edukacja i doświadczenie pielęgniarek, które powinny być w stanie rozpoznać i skutecznie zwalczyć ten problem.

Opieka paliatywna to dziedzina medycyny, która zajmuje się leczeniem pacjentów z chorobami terminalnymi, takimi jak nowotwory, w celu zmniejszenia cierpienia i poprawy jakości życia. W trakcie opieki paliatywnej, ból jest jednym z najważniejszych objawów, który należy skutecznie leczyć. Aby to osiągnąć, konieczne jest dokładne rozpoznanie i zrozumienie przyczyn bólu pacjenta oraz stosowanie odpowiednich metod farmakologicznych i niefarmakologicznych. Pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia powinni być wyszkoleni w zakresie oceny i leczenia bólu oraz monitorowania jego skuteczności. Ponadto, komunikacja z pacjentem i jego rodziną jest kluczowa dla udanej opieki paliatywnej. Równie ważnym problemem w opiece paliatywnej są rany nowotworowe, które mogą być przyczyną bólu i innych objawów. Dlatego ważne jest, aby pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia byli wyedukowani i doświadczeni w leczeniu tych różnorodnych ran.

Drodzy Internauci, leczenie ran jest ważnym elementem opieki paliatywnej, która ma na celu zapewnienie pacjentowi jak najlepszego komfortu i ulgi w cierpieniu. Pielęgniarki i opiekunowie są odpowiedzialni za monitorowanie i leczenie bólu oraz objawów korelujących z chorobą, w tym również rany nowotworowe. Aby skutecznie leczyć tego typu rany, ważne jest, aby stosować właściwe narzędzia i postępować zgodnie z zasadami profesjonalnej opieki. Ważne jest również, aby patrzeć na pacjenta holistycznie i dostosować leczenie do jego potrzeb i reakcji. Pamiętajmy, że opieka paliatywna to nie tylko leczenie bólu, ale również zapewnienie pacjentowi godności i poczucia bezpieczeństwa w trudnych chwilach.

Drodzy Internauci, opieka paliatywna to dziedzina medycyny zajmująca się zapewnieniem pacjentom z zaawansowanymi chorobami komfortu fizycznego i psychicznego. Jednym z ważnych zasad tej opieki jest skuteczne leczenie bólu. Dlatego ważne jest, by pielęgniarki i inni pracownicy służby zdrowia zadawali pacjentom odpowiednie pytania dotyczące bólu i jego nasilenia.

Pamiętajmy, że skuteczne leczenie bólu jest podstawowym prawem pacjenta. Dlatego też pielęgniarki powinny być odpowiednio wyszkolone i wyedukowane w tym zakresie, aby potrafiły skutecznie rozpoznawać i leczyć ból.

Ponadto, ważne jest, by podejść do leczenia ran nowotworowych w sposób holistyczny, biorąc pod uwagę nie tylko samą ranę, ale także wszystkie czynniki, które mogą utrudniać proces gojenia. Pielęgniarki powinny być odpowiednio przygotowane do pracy z takimi ranami, posiadać odpowiednie narzędzia i stosować się do zaleceń Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran.

Pamiętajmy, że każdy pacjent jest inny i wymaga indywidualnego podejścia. Dlatego ważne jest, by pytać pacjentów o ich dolegliwości, uważnie słuchać ich odpowiedzi i dostosowywać postępowanie do ich potrzeb.

kiedy decydujemy się na zabieg medyczny, ważne jest, aby pamiętać o wszystkich metodach leczenia, zarówno farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych. Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na objawy, które mogą wskazywać na ból lub dyskomfort pacjenta, takie jak napięcie mięśni, zmiany w oddechu lub tętnie. Ocena bólu jest ważna i powinna być powtarzana regularnie.

Pielęgniarki i pielęgniarze mają kluczową rolę w opiece nad pacjentami z ranami nowotworowymi. Te rany są bardzo zróżnicowane i mogą postępować, dlatego ważne jest, aby zapewnić im odpowiednią opiekę i podejść do nich holistycznie, biorąc pod uwagę całego pacjenta, jego potrzeby i reakcje. W przypadku opieki nad ranami nowotworowymi ważne jest stosowanie odpowiednich narzędzi i metod, takich jak odpowiednie opatrunki i techniki higieniczne, oraz dbanie o to, aby pacjent był w pełni informowany i miał możliwość udziału w procesie leczenia.

Podsumowując, pamiętajmy o wszystkich aspektach leczenia i opieki nad pacjentami z ranami nowotworowymi. Ważne jest, aby zapewnić im odpowiednią opiekę, stosować odpowiednie metody i narzędzia, oraz zawsze słuchać pacjenta i być dla niego wiarygodnym partnerem w procesie leczenia.

Pielęgniarki w opiece paliatywnej często stają przed trudnymi wyzwaniami, związanymi z kompleksową opieką nad pacjentami z chorobami nowotworowymi. Jest to szczególnie ważne w przypadku ran nowotworowych, które mogą prowadzić do krwawień i zakażeń, a także stanowić zagrożenie dla zdrowia psychicznego pacjenta. Pielęgniarki powinny zadbać o to, aby zapewnić pacjentom skuteczną opiekę, odpowiednio dobrane opatrunki oraz stosować odpowiednie techniki higieny rany. Ważne jest również, aby pielęgniarki prowadziły swoją pracę zgodnie z zasadami profesjonalizmu i wiedzy medycznej, oraz były wiarygodne w swoich słowach i czynach. W końcu, opieka paliatywna powinna opierać się na humanistycznym podejściu do pacjenta, z szacunkiem dla jego godności, wolności i środowiska, w którym żyje.